Cổ phiếu chu kỳ của chứng khoán Việt Nam nhìn từ mức PE 2-4 lần của nhóm thép

Khi các nhà đầu tư lớn nhỏ trên thị trường cho rằng mức PE forward năm 2022 của VN-Index là 11.x là mức cực rẻ của thị trường chứng khoán Việt Nam thì có những cổ phiếu chu kỳ như cổ phiếu thép chỉ giao dịch ở mức PE 2-4 lần. Điều này tưởng chừng như vô lý nhưng đã được các nhà đầu tư huyền thoại trên thế giới lý giải từ lâu.

Chủ tịch Hội đồng quản trị của Tập đoàn Hoà Phát, trong buổi họp Đại hội cổ đông mới đây có chia sẻ về mục tiêu lợi nhuận 25.000 - 30.000 tỷ đồng trong năm 2022, giảm đáng kể so với 2021: "Chúng ta chỉ là tế bào trong nền kinh tế, mọi người đợi kết quả kinh doanh quý 2, quý 3 và quý 4, tôi nghĩ kế hoạch kinh doanh năm nay sẽ khó. Mọi người sẽ thấy kết quả kinh doanh thê thảm như thế nào vì ngành thép không thuận lợi. Tất nhiên trong bất kỳ điều kiện hoàn cảnh nào Hoà Phát sẽ cố gắng làm tốt nhất. Trong bất cứ khó khăn nào thì Hoà Phát cũng phải là công ty tốt nhất trong ngành thép, nhưng đề nghị cổ đông rất thông cảm. Trong nền kinh tế chung này, mình không thể khác được".

Câu nói của ông Long nói đến những khó khăn trong thời gian tới sau 2 năm thăng hoa của ngành thép. Nói nôm na là ngành thép đang đi vào chu kỳ khó khăn hơn. Câu nói của ông Long đã vô tình đẩy các cổ phiếu thép vốn đã giảm mạnh trước đó tiếp tục giảm thêm.

Cổ phiếu thép giảm mạnh, PE chỉ còn 2-4 lần so với mức bình quân 13.x lần của thị trường hiện nay (FE forward năm 2022 khoảng 11.x lần). Mức PE thấp của cổ phiếu thép nhiều nhà đầu tư cho rằng rất vô lý nhưng cần nhìn dưới góc độ cổ phiếu chu kỳ. Khi ở cuối của chu kỳ, cổ phiếu thường có mức PE thấp.

Đây chính là đặc điểm của nhóm cổ phiếu chu kỳ. Hiện trên thị trường chứng khoán có nhiều cổ phiếu mang tính chu kỳ như cổ phiếu hàng hoá, chứng khoán, cổ phiếu thép, phân bón… Điển hình nhất là nhóm cổ phiếu thép, trong đó có Hoà Phát.

Hiện loạt các cổ phiếu ngành thép đang có mức PE rất thấp như HPG giá loanh quanh 35.000 đồng/cổ phiếu, tức PE chỉ 4,4 lần, HSG ở giá 21.700 đồng/cổ phiếu hiện nay cũng chỉ có PE 3 lần, NKG với giá hiện tại 30.300 đồng/cổ phiếu mức PE đã rớt về 2,76 lần.

Một số cổ phiếu ngành thép khác như Thép Tiến Lên (TLH) mức PE cũng đang ở 3 lần, SMC PE thậm chí chỉ ở mức 2,18 lần.

Tổng công ty thép Việt Nam (mã: TVN) có mức PE 11 lần và Tisco (mã: TIS) có PE 16 lần. Tuy nhiên hai doanh nghiệp này thuộc sở hữu nhà nước, và Tisco lại vướng dự án 8.000 tỷ đắp chiếu dài hạn do đó mức PE không phản ánh tình hình chung của toàn ngành.

Vậy tại sao ngành thép lại có mức PE thấp như vậy. Hai năm qua, ngành thép thăng hoa với giá thép tăng dữ dội, trên cơ sở đó doanh nghiệp thép gặt hái bội thu lợi nhuận, giá cổ phiếu bứt phá. Tuy nhiên, đến năm 2022, ngành thép có dấu hiệu chững lại, giá cổ phiếu đã phản ánh trước với việc rớt giá sâu (mất giá khoảng 50-60% so với đỉnh giá) khiến cho mức PE thấp đáng kinh ngạc.

Quan sát trong giai đoạn từ năm 1996 đến nay, từng có lúc giá thép thế giới leo lên mốc hơn 1.100 USD/tấn, nhưng cũng có khi lùi về 200 - 300 USD/tấn. Không thể phủ nhận, thép là ngành có tính chất chu kỳ.

Theo góc nhìn của huyền thoại đầu tư Peter Lynch trong cuốn sách "Đánh bại phố Wall", ông có chương 15 lý giải rất sâu sắc về mức PE thấp của các cổ phiếu có tính chu kỳ. Cổ phiếu chu kỳ cũng là một khẩu vị yêu thích của nhà đầu tư nổi tiếng này.

Khi nền kinh tế trì trệ, các chuyên gia quản lý tiền bắt đầu nghĩ đến việc đầu tư vào những công ty hoạt động theo chu kỳ. Việc tăng hay giảm giá cổ phiếu của các công ty sản xuất nhôm, thép, gỗ, sản xuất giấy, chế tạo ô tô, hóa chất và hàng không bùng nổ đến suy thoái rồi hồi phục lại là một mô hình quen thuộc, cũng như các mùa trong năm vậy. Vấn đề ở đây là mong muốn muôn thuở đi trước các đối thủ cạnh tranh của các nhà quản lý quỹ bằng cách quay vòng theo chu kỳ trước khi những người khác kịp làm. Dường như Phố Wall luôn tiên liệu được sự hồi phục của các ngành hoạt động theo chu kỳ sớm hơn thực tế rất nhiều, điều này giúp họ đầu tư vào vòng tuần hoàn đó ngày càng khéo léo hơn.

"Với hầu hết các cổ phiếu, tỷ lệ P/E thấp được coi là một điều tốt lành, nhưng với các cổ phiếu chu kỳ thì điều này lại ngược lại. Chỉ số P/E thấp của các công ty chu kỳ là dấu hiệu cho thấy công ty đang ở vào khúc cuối của giai đoạn thịnh vượng. Nhà đầu tư không thận trọng sẽ giữ những cổ phiếu chu kỳ này vì tình hình kinh doanh vẫn tiến triển tốt và các công ty vẫn có mức thu nhập cao, nhưng điều đó sẽ sớm thay đổi. Nhà đầu tư thông minh lúc này sẽ bán cổ phiếu ra để tránh tình trạng bán cổ phiếu ồ ạt", Peter Lynch viết.

Khi đám đông đổ xô đi bán cổ phiếu, thì giá cổ phiếu chỉ có thể đi xuống. Khi giá giảm kéo theo tỷ lệ P/E thấp dần, đối với nhà đầu tư không chuyên thì cổ phiếu chu kỳ lúc này trông hấp dẫn hơn trước. Điều này dẫn đến sai lầm tai hại là mua vào cổ phiếu khi trông P/E của nó ngày càng hấp dẫn. Không bao lâu, nền kinh tế sẽ biến động, thu nhập từ cổ phiếu chu kỳ này sẽ giảm với tốc độ chóng mặt. Vì có nhiều nhà đầu tư muốn thoát ra làm cho giá cổ phiếu tụt dốc. Thực tế cho thấy, mua cổ phiếu chu kỳ sau khi công ty đạt kỷ lục về lợi nhuận trong vài năm với tỷ lệ P/E ở mức thấp là phương pháp đầu tư sẽ khiến bạn thua lỗ một nửa số vốn chỉ sau thời gian ngắn.

Ngược lại, khi tỷ lệ P/E cao được coi là một tín hiệu không hay đối với hầu hết các cổ phiếu, thì nó có thể lại là tin tốt lành của một cổ phiếu chu kỳ. Thường thì điều này có nghĩa là một công ty chu kỳ đang vượt qua thời kỳ tồi tệ nhất, và hoạt động kinh doanh của nó nhanh chóng được cải thiện, lợi nhuận thu được sẽ vượt cả kỳ vọng của các nhà phân tích và các nhà quản lý quỹ bắt đầu sốt sắng mua cổ phiếu. Do đó, giá cổ phiếu sẽ tăng lên.

"Thực tế, chơi cổ phiếu chu kỳ là một trò chơi dự đoán khiến cho việc kiếm tiền từ những cổ phiếu này khó gấp đôi. Rủi ro cơ bản là bạn mua quá sớm rồi sau đó nản chí và bán đi. Đầu tư vào một công ty chu kỳ mà không có kiến thức cơ bản về ngành đó (đồng, nhôm, sắt thép, gỗ, giấy, ô tô, hay bất kể ngành gì) và quá trình phát triển của nó là một việc làm nguy hiểm. Nếu bạn là một người thợ ống nước, theo dõi giá cả của sản phẩm ống đồng, bạn sẽ có nhiều cơ hội kiếm tiền hơn cả một Thạc sĩ quản trị kinh doanh.

Thành tích của tôi về các cổ phiếu chu kỳ cũng là khá tốt, và hễ khi nào có suy thoái thì tôi đều chú ý đến chúng. Vì tôi luôn có suy nghĩ một cách tích cực, và giả định rằng nền kinh tế sẽ tăng trưởng trở lại, cho dù có bao nhiêu dòng tít ảm đạm xuất hiện trên báo chí, thế nên tôi vẫn sẵn sàng đầu tư vào cổ phiếu chu kỳ trong thời điểm tồi tệ nhất. Một khi mọi thứ dường như không thể tồi tệ hơn nữa đối với những công ty này, thì sự chuyển biến tốt dần lên bắt đầu xuất hiện", ông viết.

Sự phục hồi trở lại của một công ty với một bảng cân đối kế toán vững mạnh là điều chắc chắn xảy ra, điều này dẫn đến quy tắc thứ 19 của Peter: Trừ khi bạn là một người bán khống hay một thi sỹ tìm kiếm một người bạn đời giàu có, không thì đừng bao giờ trở nên quá bi quan.

Peter Lynch từng đầu tư vào các cổ phiếu chu kỳ nổi tiếng như GM - công ty sản xuất ô tô; Phelps Dodge - một công ty khai thác đồng. Theo ông, điều quan trọng nhất đối với các cổ phiếu chu kỳ đó là bảng cân đối kế toán có đủ mạnh để tồn tại qua giai đoạn sụt giảm sắp tới. 

Anh Minh